thâu đào 偷桃 - chú thích

(1) 商賈 thương cổ: nhà buôn bán. 
(2) 藩司 phiên ti: ti bố chánh. Thời nhà Thanh, bố chánh là trưởng quan phụ trách về dân chánh kiêm tài chánh các tỉnh.
(3) 彩樓 thái lâu: nhà lầu trang hoàng rực rỡ. Bản tiếng Pháp của André Lévy (tome 1, trang 65, Editions Philippe Picquier, 2005) dịch là "chars décorés" (xe có trang hoàng). 
(4)  如堵 như đổ: đổ là bức tường; như đổ nghĩa là rất đông người (đông nghẹt người xem như một bức tường). 
(5) 嚌嘈 tễ tào: ồn ào.
(6) 荷擔 hà đảm: quẫy gánh.
(7) 青衣 thanh y: áo xanh hoặc áo đen (áo quan bậc thấp thường mặc).
(8) 所長 sở trường: tài khéo đặc sắc của một người.
(9) 能顛倒生物 năng điên đảo sinh vật.
(10) 南面 nam diện: ngày xưa thiên tử ngồi quay mặt về hướng nam; chỉ ở địa vị tôn quý. Ở đây chỉ ông quan lớn trên đài.
(11) 不了了 bất liễu liễu: không chịu hiểu cho.
(12) 王母 Vương Mẫu: Tương truyền rằng bà Tây Vương Mẫu 西王母 cho Hán Võ Đế 漢武帝 quả đào và bảo rằng thứ đào này ba nghìn năm mới chín một lần, ăn được trường sinh bất tử.
(13) 憊 bại: mỏi mệt.
(14) 罹 li: gặp, mắc phải.
(15) 苗裔 miêu duệ: con cháu đời sau. Ở đây, chỉ dòng nhánh của một trường phái học thuật.

thâu đào

Giới thiệu
Lời văn trong sáng và dí dỏm, người đọc có cảm tưởng đây là kí sự của Bồ Tùng Linh thời thơ ấu. Ảo thuật lạ lùng, chuyện bàn đào của bà Tây Vương Mẫu... cả một truyền thống văn hóa Trung Hoa hiển hiện ra đấy. Đoạn kết nói về phái Bạch Liên giáo thời nhà Thanh (thế kỉ 19) như nhắc nhở đến những cuộc đàn áp đẫm máu phe chống đối, vẫn còn xảy ra ngày nay ở dưới những chế độ không dân chủ.

偷桃 thâu đào

trộm đào

童時赴郡試，值 đồng thì phó quận thí， trị 春節。舊例，先一 xuân tiết。 cựu lệ， tiên nhất 日，各行商賈，彩 nhật， các hàng thương cổ (1)， thải 樓鼓吹赴藩司，名 lâu (3) cổ xuy phó phiên ti (2)， danh 曰「演春」。余從 viết「 diễn xuân」。 dư tòng 友人戲矚。是日遊 hữu nhân hí chúc。 thị nhật du 人如堵。堂上四官 nhân như đổ (4)。 đường thượng tứ quan 皆赤衣，東西相向 giai xích y， đông tây tương hướng 坐。時方稚，亦不 tọa。 thì phương trĩ， diệc bất 解其何官。但聞人 giải kì hà quan。 đãn văn nhân 語嚌嘈，鼓吹聒耳 ngữ tễ tào (5)， cổ xuy quát nhĩ 。忽有一人率披髮 。 hốt hữu nhất nhân suất phi phát 童，荷擔而上，似 đồng， hà đảm (6) nhi thượng， tự 有所白；萬聲洶動 hữu sở bạch； vạn thanh hung động ，亦不聞為何語。 ， diệc bất văn vi hà ngữ。 但視堂上作笑聲。 đãn thị đường thượng tác tiếu thanh。 即有青衣人大聲命 tức hữu thanh y (7) nhân đại thanh mệnh 作劇。其人應命方 tác kịch。 kì nhân ứng mệnh phương 興，問：「作何劇 hưng， vấn：「 tác hà kịch ？」堂上相顧數語 ？」 đường thượng tương cố sổ ngữ 。吏下宣問所長。 。 lại hạ tuyên vấn sở trường (8)。 答言：「能顛倒生 đáp ngôn：「 năng điên đảo sanh 物。」吏以白官。 vật (9)。」 lại dĩ bạch quan。 少頃復下，命取桃 thiểu khoảnh phục hạ， mệnh thủ đào 子。術人聲諾。解 tử。 thuật nhân thanh nặc。 giải 衣覆笥上，故作怨 y phú tứ thượng， cố tác oán 狀，曰：「官長殊 trạng， viết：「 quan trưởng thù 不了了！堅冰未解 bất liễu liễu (11)！ kiên băng vị giải ，安所得桃？不取 ， an sở đắc đào？ bất thủ ，又恐為南面者所 ， hựu khủng vi nam diện (10) giả sở 怒。奈何！」其子 nộ。 nại hà！」 kì tử 曰：「父已諾之， viết：「 phụ dĩ nặc chi， 又焉辭？」術人惆 hựu yên từ？」 thuật nhân trù 悵良久，乃云：「 trướng lương cửu， nãi vân：「 我籌之爛熟。春初 ngã trù chi lạn thục。 xuân sơ 雪積，人間何處可 tuyết tích， nhân gian hà xứ khả 覓？唯王母園中， mịch？ duy vương mẫu (12)viên trung， 四時常不凋謝，或 tứ thì thường bất điêu tạ， hoặc 有之。必竊之天上 hữu chi。 tất thiết chi thiên thượng ，乃可。」子曰： ， nãi khả。」 tử viết： 「嘻！天可階而升 「 hi！ thiên khả giai nhi thăng 乎？」曰：「有術 hồ？」 viết：「 hữu thuật 在。」乃啟笥，出 tại。」 nãi khải tứ， xuất 繩一團，約數十丈 thằng nhất đoàn， ước sổ thập trượng ，理其端，望空中 ， lí kì đoan， vọng không trung 擲去；繩即懸立空 trịch khứ； thằng tức huyền lập không 際，若有物以挂之 tế， nhược hữu vật dĩ quải chi 。未幾，愈擲愈高 。 vị kỉ， dũ trịch dũ cao ，渺入雲中；手中 ， miểu nhập vân trung； thủ trung 繩亦盡。乃呼子曰 thằng diệc tận。 nãi hô tử viết ：「兒來！余老憊 ：「 nhi lai！ dư lão bại (13) ，體重拙，不能行 ， thể trọng chuyết， bất năng hành ，得汝一往。」遂 ， đắc nhữ nhất vãng。」 toại 以繩授子，曰：「 dĩ thằng thụ tử， viết：「 持此可登。」子受 trì thử khả đăng。」 tử thụ 繩有難色，怨曰： thằng hữu nan sắc， oán viết： 「阿翁亦大憒憒！ 「 a ông diệc đại hội hội！ 如此一線之繩，欲 như thử nhất tuyến chi thằng， dục 我附之，以登萬仞 ngã phụ chi， dĩ đăng vạn nhận 之高天。倘中道斷 chi cao thiên。 thảng trung đạo đoạn 絕，骸骨何存矣！ tuyệt， hài cốt hà tồn hĩ！ 」父又強嗚拍之， 」 phụ hựu cường ô phách chi， 曰：「我已失口， viết：「 ngã dĩ thất khẩu， 悔無及。煩兒一行 hối vô cập。 phiền nhi nhất hành 。兒勿苦，倘竊得 。 nhi vật khổ， thảng thiết đắc 來，必有百金賞， lai， tất hữu bách kim thưởng， 當為兒娶一美婦。 đương vi nhi thú nhất mĩ phụ。 」子乃持索，盤旋 」 tử nãi trì tác， bàn toàn 而上，手移足隨， nhi thượng， thủ di túc tùy， 如蛛趁絲，漸入雲 như chu sấn ti， tiệm nhập vân 霄，不可復見。久 tiêu， bất khả phục kiến。 cửu 之，墜一桃，如碗 chi， trụy nhất đào， như oản 大。術人喜，持獻 đại。 thuật nhân hỉ， trì hiến 公堂。堂上傳視良 công đường。 đường thượng truyền thị lương 久，亦不知其真偽 cửu， diệc bất tri kì chân ngụy 。忽而繩落地上， 。 hốt nhi thằng lạc địa thượng， 術人驚曰：「殆矣 thuật nhân kinh viết：「 đãi hĩ ！上有人斷吾繩， ！ thượng hữu nhân đoạn ngô thằng， 兒將焉託！」移時 nhi tương yên thác！」 di thì ，一物墮。視之， ， nhất vật đọa。 thị chi， 其子首也。捧而泣 kì tử thủ dã。 phủng nhi khấp 曰：「是必偷桃， viết：「 thị tất thâu đào， 為監者所覺。吾兒 vi giam giả sở giác。 ngô nhi 休矣！」又移時， hưu hĩ！」 hựu di thì， 一足落；無何，肢 nhất túc lạc； vô hà， chi 體紛墮，無復存者 thể phân đọa， vô phục tồn giả 。術人大悲。一一 。 thuật nhân đại bi。 nhất nhất 拾置笥中而闔之， thập trí tứ trung nhi hạp chi， 曰：「老夫止此兒 viết：「 lão phu chỉ thử nhi ，日從我南北游。 ， nhật tòng ngã nam bắc du。 今承嚴命，不意罹 kim thừa nghiêm mệnh， bất ý li (14) 此奇慘！當負去瘞 thử kì thảm！ đương phụ khứ ế 之。」乃升堂而跪 chi。」 nãi thăng đường nhi quỵ ，曰：「為桃故， ， viết：「 vi đào cố， 殺吾子矣！如憐小 sát ngô tử hĩ！ như liên tiểu 人而助之葬，當結 nhân nhi trợ chi táng， đương kết 草以圖報耳。」坐 thảo dĩ đồ báo nhĩ。」 tọa 官駭詫，各有賜金 quan hãi sá， các hữu tứ kim 。術人受而纏諸腰 。 thuật nhân thụ nhi triền chư yêu ，乃扣笥而呼曰： ， nãi khấu tứ nhi hô viết： 「八八兒，不出謝 「 bát bát nhi， bất xuất tạ 賞，將何待？」忽 thưởng， tương hà đãi？」 hốt 一蓬頭僮首抵笥蓋 nhất bồng đầu đồng thủ để tứ cái 而出，望北稽首， nhi xuất， vọng bắc khể thủ， 則其子也。以其術 tắc kì tử dã。 dĩ kì thuật 奇，故至今猶記之 kì， cố chí kim do kí chi 。後聞白蓮教，能 。 hậu văn bạch liên giáo， năng 為此術，意此其苗 vi thử thuật， ý thử kì miêu 裔耶？ duệ (15) da？

Tôi hồi trẻ con ra quận đi thi, gặp đúng lễ hội mùa xuân. Theo lệ cũ, trước một ngày, các cửa hàng nhà buôn đều trang hoàng rực rỡ, (gõ chiêng) đánh trống kéo nhau đến cửa quan bố chánh, (tục lệ đó) mang tên là "diễn xuân". Tôi theo bạn bè đi xem trò vui. Hôm đó, người đi chơi xuân đông nghẹt. Trên sảnh đường, có bốn ông quan, đều mặc áo đỏ, ngồi đối diện nhau hướng đông và hướng tây. Bấy giờ tôi còn nhỏ, không rõ là những quan nào. Chỉ nghe tiếng ồn ào, chiêng trống inh tai. Bỗng có một người gánh một đứa trẻ xõa tóc đi lên, như có điều gì muốn nói. Nhưng tôi cũng không nghe được lời nói gì giữa trăm ngàn tiếng động ầm ĩ. Chỉ nghe thấy tiếng cười vang trên sảnh đường. Liền thấy người mặc áo đen lớn tiếng truyền lệnh cho làm trò. Người kia tuân lệnh đứng lên hỏi: "Thưa làm trò gì ạ?" Trên sảnh các quan bàn luận với nhau một lúc. Viên quan lại xuống hỏi (người gánh) có sở trường gì. Trả lời: "Tôi có thể làm đảo lộn cả những vật sống." Viên lại trở lên bẩm với các quan. Lát sau trở xuống bảo phải đi hái một trái đào (dâng lên quan). Người làm trò dạ lớn. Rồi cởi áo trùm lên cái sọt, lại làm ra vẻ rầu rĩ oán than: "Quan lớn thật là không chịu hiểu cho. Giá băng lạnh cứng chưa tan, làm sao mà hái đào được. Nhưng không hái thì quan lớn nổi giận. Biết làm sao bây giờ?" Đứa con nói: "Cha đã nhận lời rồi, sao còn từ chối được nữa." Người làm thuật rầu rĩ hồi lâu, rồi nói: "Ta suy tính nát óc rồi. Đầu xuân tuyết đọng, ở cõi người ta biết đâu mà tìm. Chỉ có trong vườn của Tây Vương Mẫu, bốn mùa (cây cỏ) không hề héo úa, chắc mới có (đào). Chỉ còn cách hái trộm trên trời mới được thôi." Đứa con nói: "Ơ mà bắc thang lên trời được hay sao?" Người cha đáp: "Đã có phép thuật." Rồi mở sọt lấy một cuộn dây thừng ra, dài chừng mấy chục trượng, gỡ một đầu, rồi quăng cuộn dây lên không trung. Sợi thừng tức thì treo vào khoảng trời không, như có cái gì móc vào vậy. Chẳng bao lâu, càng quẳng càng lên cao, tít tận từng mây. Cuộn thừng trong tay cũng hết. (Người cha) gọi con bảo: "Con lại đây, ta già yếu mệt mỏi, xác nặng vụng về, đi không được, nhờ con đi hộ." Rồi đưa dây thừng cho con và nói: "Nắm chỗ này có thể lên được." Đứa con cầm dây, nét mặt khó đăm đăm, nói như oán trách: "Cha cũng thiệt là hồ đồ. Một sợi dây như thế này, bảo tôi bám vào mà trèo lên trời cao tít tắp hàng vạn thước. Nếu nửa chừng đứt dây, thì hình hài xương xẩu còn đâu nữa!" Người cha lại la to và ép đứa con bảo: "Bố đã lỡ lời, hối không kịp nữa. Nhờ con đi hộ. Con đừng lấy làm khổ sở. Nếu trộm được đào, ắt được thưởng trăm tiền vàng, cưới cho mày một cô vợ đẹp." Đứa con mới chịu nắm dây thừng, vòng quanh trèo lên, tay bắt chân theo, như nhện giăng tơ, dần dần tới tít từng mây. không nhìn thấy nữa. Hồi lâu sau, thấy rụng xuống một trái đào to bằng cái chén. Người làm trò mừng rỡ, cầm dâng lên công đường. Trên sảnh đường (các quan) truyền nhau xem quả đào một lúc khá lâu, không biết là thật hay giả. Bỗng nhiên dây thừng rớt xuống mặt đất. Người làm trò hoảng sợ nói: "Nguy quá. Trên trời có ai cắt đứt dây của tôi rồi, con tôi biết bám vào đâu bây giờ." Lát sau có một vật rơi xuống. Nhìn xem thì là cái đầu của đứa con mình. Người cha ôm lấy khóc: "Đúng là vì hái trộm đào, bị người coi vườn phát giác, con tôi bỏ mạng rồi." Một lúc sau lại thấy một cái chân rớt xuống. Chẳng mấy chốc, tay chân thân thể đứt lìa rớt xuống cả, không còn gì nữa. Người làm thuật đau buồn thống thiết, đem nhặt từng mảnh bỏ vào trong sọt, rồi đóng nắp lại, nói: "Lão phu chỉ có một đứa con này, ngày ngày theo tôi đi từ nam tới bắc. Nay vâng lệnh quan, không ngờ mắc phải thảm họa kì lạ này. Tôi phải mang nó đi chôn đây." Rồi ông ta bước lên sảnh đường quỳ xuống nói: "Chỉ vì hái trộm một trái đào mà giết chết con tôi, Nếu như chư quan có thương xót kẻ hèn này thì xin giúp tiền chôn cất nó, lão phu sẽ kết cỏ ngậm vành báo đáp." Khách xem kinh hãi, đều cho vàng bạc. Người làm trò nhận tiền, giắt vào lưng, rồi gõ vào sọt, gọi: "Bé ba con, sao không ra cám ơn lãnh thưởng mà còn đợi gì nữa." Chợt một đứa trẻ đầu bù đội nắp sọt chui ra, quay về hướng bắc cúi đầu lạy tạ. Đúng là đứa con  của người làm trò vậy. Thấy phép thuật lạ lùng như thế, nên đến nay tôi vẫn còn nhớ. Về sau nghe nói phái Bạch Liên giáo (trước) biết làm thuật này, chắc hẳn người này là dòng dõi của họ chăng?

Nguồn: http://www.sidneyluo.net/e/e6/013.htm