Phiên Phiên 翩翩 - Chú thích v1.0

(1) Phân Châu: nguyên văn Bân nhân 邠人. Bân Châu 邠州 là tên đất ở tỉnh Thiểm Tây 陝西.
(2) Quốc Tử Giám: nguyên văn Quốc Tử Tả Sương 國子左廂, còn gọi là quan Tế Tửu 祭酒.
(3) phỉ nhân 匪人: người có phẩm hạnh xấu, kẻ ăn chơi đàng điếm.
(4) hoàng kim tận 黃金盡: Trương Tịch 張籍: Quân bất kiến sàng đầu hoàng kim tận, tráng sĩ vô nhan sắc 君不見床頭黃金盡, 壯士無顏色 (Hành lộ nan 行路難).
(5) huyền thuần 懸鶉: cũng gọi là am thuần 鵪鶉 một giống chim hình như con gà con, đầu nhỏ đuôi cộc, tính nhanh nhẩu, hay nhảy nhót, nuôi quen cho chọi nhau chơi được. § Chim thuần lông đuôi trụi lủi, trông như may vá, nên gọi thuần y 鶉衣 hay thuần phục 鶉服 nghĩa là quần áo rách rưới. Liêu trai chí dị 聊齋志異: Mệnh sinh giải huyền thuần, dục ư khê lưu 命生解懸鶉, 浴於溪流 (Phiên Phiên 翩翩) Bảo chàng cởi áo rách, ra khe suối tắm.
(6) Tiết Cô Tử hảo mộng, kỉ thì tố đắc 薛姑子好夢, 幾時做得: nhân duyên tốt đẹp, ý hỏi bao giờ có mang. Tiết Cô Tử: không rõ là ai. Cô Tử: tục chỉ nữ đạo sĩ.
(7) gió tây nam 西南風: chỉ gió tây nam giúp cho trai gái gặp gỡ nhau. Điển cố: Nguyện lực tây nam phong, Trường thệ nhập quân hoài 愿力西南風, 長逝入君懷 (Tào Thực 曹植, Thất ai thi 七哀詩) Nguyện làm gió tây nam, Xa thổi vào lòng chàng.
(8) & (9) ngõa diêu 瓦窰: chỉ đàn bà sinh con gái. Điển cố: Thi Kinh 詩經: Nãi sanh nữ tử, Tái tẩm chi địa. Tái y chi thế, Tái lộng chi ngõa 乃生女子, 載寢之地. 載衣之裼, 載弄之瓦 (Tiểu nhã 小雅, Tư can 斯幹) Lại sinh con gái, Thì cho nằm ở dưới.Thì lấy tã mà cho mặc, Thì lấy tấm ngói (dùng để cuốn tơ) mà cho chơi (cf. Thi Kinh, Tạ Quang Phát dịch).
(10) phương ô chi 方嗚之: nó vừa khóc.
(11) niệp kiều phụng 捻翹鳳: rờ chân. Trịnh Cốc 鄭穀: Song hạ chước cầm kiều phụng túc 窗下斫琴翹鳳足 (Thục trung tam thủ 蜀中三首).
(12) Đào Trinh Nhất dịch thiếu một câu ở đây: Tham dẫn tha gia nam nhi, bất ức đắc tiểu Giang Thành đề tuyệt hĩ 貪引他家男兒, 不憶得小江城啼絕矣. Theo một bản khác, Giang Thành 江城 viết là Hoa Thành 花城. Cả câu tạm dịch là: Mải dẫn dụ đàn ông của người ta, không nghĩ gì đến con khóc cả.
(13) đài các 臺閣:: chỉ tể tướng, quan lớn.
(14) Đào Trinh Nhất không dịch đoạn cuối: Dị Sử Thị nhắc tới chuyện Lưu Thần 劉晨 và Nguyễn Triệu 阮肇 (thời Hán Minh Đế Vĩnh Bình ngũ niên 漢明帝永平五年, Tây nguyên 西元 62) đi hái thuốc ở núi Thiên Thai 天台 gặp tiên, ở lại đó gần nửa năm. Sau hai người xin trở về làng cũ thì đã qua bảy đời (Thái bình quảng kí 太平廣記). 


rev. 22/07/2025

Phiên Phiên 翩翩

Mặc áo lá cây (Phiên Phiên)

Đào Trinh Nhất dịch

(Liêu Trai Chí Dị, Nhà sách Xuân Thu, Lancaster, USA, trang184-188)

(A)

1.
羅子浮，邠人(1)。父母俱早世。八九歲，依叔大業。業為國子左廂(2)，富有金繒而無子，愛子浮若己出。十四歲，為匪人(3)誘去作狹邪遊。會有金陵娼，僑寓郡中，生悅而惑之。娼返金陵，生竊從遁去。居娼家半年，牀頭金盡(4)，大為姊妹行齒冷。然猶未遽絕之。

1. La Tử Phù người Phân Châu (1), cha mẹ đều mất sớm, hồi tám chín tuổi ở nhà chú là Đại Nghiệp nuôi. 

Ông này làm quan ở Quốc Tử Giám (2), nhà giàu mà không có con, cho nên thương yêu La như con ruột vậy. Lúc chàng mười bốn tuổi, bị kẻ gian (3) dụ dỗ đi chơi gái. Vừa gặp một ả lầu xanh ở Kim Lăng đến quận này ở trọ kiếm tiền, La trông thấy say mê. Sau ả trở về Kim Lăng, chàng bỏ nhà chú mà trốn đi theo, đêm ngày ăn ở nhà ả. 

Được nửa năm, tiền túi hết sạch (4), bị các chị em khỉnh rẻ lạnh lùng, nhưng chưa nỡ tống cổ đi. 

無何，廣創潰臭，沾染牀席，逐而出。丐於市。市人見輒遙避。
自恐死異域，乞食西行；日三四十里，漸至邠界。又念敗絮膿穢，無顏入里門，尚趦趄近邑間。

Không bao lâu, ung nhọt bể mủ, thối tha, làm thấm ướt dơ dáy cả giường chiếu, chàng bị chị em lầu xanh đuổi ra khỏi nhà, phải ra ngoài chợ ăn xin. Người chợ trông thấy vội vàng xa lánh. 

Chàng lo sợ chết mất xác ở quê người, nên quyết kế xin ăn dọc đường, lần mò trở về quê quán. Mỗi ngày đi ba bốn chục dặm, lần hồi về đến ranh giới Phân Châu. 

Nhưng lại nghĩ mình rách rưới hôi thối, không mặt mũi nào về làng xóm mình, còn thơ thẩn ở quanh miền chưa dám về nhà vội.

2.
日既暮，欲趨山寺宿。遇一女子，容貌若仙。近問：「何適？」生以實告。女曰：「我出家人，居有山洞，可以下榻，頗不畏虎狼。」生喜，從去。入深山中，見一洞府。入則門橫溪水，石梁駕之。又數武，有石室二，光 明徹照，無須燈燭。命生解懸鶉(5)，浴於溪流。曰：「濯之，創當愈。」又開幛拂褥促寢，曰：「請即眠，當為郎作袴。」

2. Trời tối, định bụng đến ngủ nhờ một ngôi chùa trên núi, nửa đường lại gặp một thiếu nữ, dung mạo như tiên, tới gần hỏi chàng đi đâu? Chàng kể tình thật. Nàng nói: 

— Tôi xuất gia tu hành, ở trong hang núi, có thừa chỗ trải chiếu cho anh ngủ nhờ, không sợ gì beo cọp đâu. 

Chàng mừng rỡ, theo đi, vào tận núi sâu, thấy một hang động. Bước vào bên trong, thấy cửa bắt ngang khe suối; đi mấy bước, có hai căn nhà đá, ánh sáng chói lọi, không cần đèn đuốc. Nàng bảo cởi áo rách (5), ra khe suối tắm thì khỏi mụn nhọt. Lại kéo màn quét chiếu, giục chàng đi nằm. 

— Anh đi ngủ cho khoẻ, tôi may áo quần cho. 

乃取大葉類芭蕉，翦綴作衣。生臥視之。製無幾時，折疊牀頭，曰：「曉取著之。」乃與對榻寢。生浴後，覺創瘍無苦。既醒，摸之，則痂厚結矣。詰旦，將興，心疑蕉葉不可著。取而審視，則綠錦滑絕。少 間，具餐。女取山葉呼作餅，食之，果餅；又翦作雞、魚，烹之皆如真者。室隅一甖，貯佳醞，輒復取飲；少減，則以溪水灌益之。數日，創痂盡脫，就女求宿。女曰：「輕薄兒！甫能安身，便生妄想！」生云：「聊以報德。」遂同臥處，大相歡愛。

Đoạn, nàng lấy mấy tàu lá to như lá chuối, cắt và may thành áo. Chàng nằm liếc mắt dòm, thấy nàng may chốc lát đã xong, xếp để trên giường, nói: 

— Sáng thức dậy, lấy áo mới đó mà mặc! 

Rồi nàng nằm giường đối nhau mà ngủ. 

Sau khi chàng ra khe suối tắm rửa sạch sẽ nghe những vết thương không đau đớn gì nữa. Chàng tỉnh ngủ rờ xem, thì mụn đã lên da. Trời sáng sắp dậy lòng còn ngờ vực lá chuối may áo thì mặc sao đặng, nhưng cầm tay nhìn kĩ, té ra gấm xanh cực đẹp. 

Một lúc sau, dọn cơm, nàng hái lá gì trên núi chẳng rõ, nói là bánh và bảo chàng ăn: chàng ăn quả thật là bánh. Nàng lại cắt lá thành hình gà với cá, đem ra mổ, đều như vật sống. Một cái lọ để góc nhà, bảo là rượu ngon, múc uống, quả thật rượu. Múc hơi cạn thì lấy nước suối đổ thêm vào. 

Mấy hôm ghẻ lở khỏi hẳn, đòi nằm ngủ chung với nàng. Nàng tức cười và nói: 

— Thằng cha bợm bãi này mới vừa được yên thân, đã muốn nọ kia. 

Chàng nói: 

— Tôi muốn đền ơn cô mà! 

Rồi hai người nằm chung, hết sức ân ái. 

3.
一日，有少婦笑入，曰：「翩翩小鬼頭快活死！薛姑子好夢，幾時做得？(6)」女迎笑曰：「花城娘子，貴趾久弗涉，今日西南風(7)緊，吹送來也！小哥子抱得 未？」曰：「又一小婢子。」女笑曰：「花娘子瓦窰(8)(9)哉！哪弗將來？」曰：「方嗚之(10)，睡卻矣。」於是坐以款飲。又顧生曰：「小郎君焚好香也。」生視之，年廿有 三四，綽有餘妍。心好之。剝果誤落案下，俯假拾果，陰捻翹鳳(11)；花城他顧而笑，若不知者。生方怳然神奪，頓覺袍袴無溫；自顧所服，悉成秋葉。幾駭絕。危坐移 時，漸變如故。竊幸二女之弗見也。

3. Một hôm, có một thiếu phụ đến, cười nói: 

— Con ranh Phiên Phiên độ này vui sướng quá ta! Liệu bao giờ có mang (6) đấy, em? 

Phiên Phiên mơn trớn nói: 

— A, cô Hoa Thành hèn lâu không bước chân tới đây. Hôm nay bị gió tây nam (7) thổi vù đến. Thế nào? Cậu bé (8)  đã ẵm đi chơi được chưa? 

Hoa Thành đáp: 

— Lại một con bé (9) thì có. 

— Sao Hoa cô không ẵm cháu lại chơi luôn thể? 

— Nó vừa khóc (10) rồi ngủ thít, chị mới đi được đấy. 

Hoa Thành nói đoạn ngồi xuống đòi đãi rượu uống chơi, lại day qua La sinh, bảo chàng đốt thứ hương tốt cho thơm. Chàng để ý dòm Hoa Thành độ hai mươi ba hay hai mươi bốn tuổi, tuy gái mấy con nhưng vẫn còn đẹp, trong ý ưa muốn lắm. Lúc gọt trái cây, lỡ đánh rớt xuống bàn, chàng vờ cúi xuống lượm, để thừa dịp rờ chân (11). Hoa Thành ngó lảng và cười như tuồng không hay biết gì cả. 

Chàng đang vui sướng tâm thần, chợt thấy trong mình lạnh lẽo, ngó lại áo mình mặc, đã biến ra lá cây, trong trí hoảng sợ, phải ngồi lặng giây lát mới thấy nó biến trở lại gấm vóc như cũ. Lòng khấp khởi mừng thầm hai nàng không thấy. 

少頃，酬酢間，又以指搔纖掌。城坦然笑謔，殊不覺知。突突怔忡間，衣已化葉，移時始復變。由是漸顏息慮，不敢妄想。城笑 曰：「而家小郎子，大不端好！若弗是醋葫蘆娘子，恐跳跡入雲霄去。」女亦哂曰：「薄倖兒，便直得寒凍殺！」相與鼓掌。花城離席曰：「小婢醒，恐啼腸斷矣。」女亦起曰：「貪引他家男兒，不憶得小江城啼絕矣(12)。」花城既去，懼貽誚責；女卒晤對如平時。
居無何，秋老風寒，霜零木脫，女乃收落葉，蓄旨御冬。顧生肅縮，乃持襆掇拾洞口白雲，為絮複衣；著之，溫暖如襦，且輕鬆常如新綿。

Chén tạc chén thù chốc lát, chàng lại nổi chứng cũ, thừa lúc Phiên Phiên ngoảnh mặt chỗ khác, thò ngón tay gãi vào bàn tay mềm mại của Hoa Thành. 

Hoa Thành cứ thản nhiên cười đùa, hình như không để ý. Nhưng áo quần chàng bỗng hiện nguyên hình lá cây, một lát mới biến trở lại. Từ đó chàng hổ thẹn ngồi nín khe, chẳng dám mơ tưởng xằng bậy nữa. 

Bấy giờ Hoa Thành mới cười xòa, nói với Phiên Phiên: 

— Anh chồng tí hon của dì nó thật không đứng đắn tí nào, ví bằng gặp phải vợ dữ, thì có lẽ hắn nhảy vọt lên tới mây xanh không chừng. 

Phiên Phiên cũng cười mỉm: 

— Thằng cha bạc tình nên để chết rét cho đáng kiếp. 

Hai người cùng vỗ tay thích chí. Đoạn Hoa Thành đứng dậy nói: 

— Thôi, phải đi! Con bé ngủ thức dậy khát sữa, e khóc tới đứt ruột mất. 

Nàng cũng đứng dậy nói giỡn. (12)

Sau khi Hoa Thành đi rồi, chàng nơm nớp lo sợ Phiên Phiên trách mắng về tội thấy gái như mèo thấy mỡ, nhưng may nàng làm lơ không nói gì, đối đãi y như bình thường. 

Không bao lâu, thu mãn sang đông, sương sa lá rụng, nàng lo nhặt nhạnh những lá rơi, để dành làm đồ ngự hàn. Chừng day lại ngó chàng rét ngồi co ro, bèn ra ngoài cửa động, bốc lấy mây trắng làm bông gòn, may áo lót cho chàng mặc, thấy mềm nhuyễn mà nhẹ nhàng, lúc nào cũng ấm áp như bông mới tinh vậy. 

4.
逾年，生一 子，極惠美。日在洞中弄兒為樂。然每念故里，乞與同歸。女曰：「妾不能從；不然，君自去。」因循二三年，兒漸長，遂與花城訂為姻好。生每以叔老為念。女 曰：「阿叔臘故大高，幸復強健，無勞懸耿。待保兒婚後，去住由君。」女在洞中，輒取葉寫書教兒讀，兒過目即了。女曰：「此兒福相，放教入塵寰，無憂至臺閣(13)。」未幾，兒年十四。花城親詣送女。女華妝至，容光照人。夫妻大悅，舉家讌集。

4. Qua năm, nàng sinh hạ một con trai, cực xinh xắn thông minh, hàng ngày chàng ở trong động ẵm bồng nựng nịu con làm vui. Nhưng lòng thương nhớ quê hương muốn rủ nàng cùng về; nàng nói: 

— Tôi không thể đi theo mình đặng. Nếu nhớ quê thì xin tự đi một mình, mặc tôi ở đây. 

Nấn ná hai ba năm, thằng con lớn dần, chàng bèn định ước sui gia với Hoa Thành. Nhiều khi chàng ngỏ ý lo nghĩ đến ông chú già ở nhà, không ai chăm sóc, nàng nói: 

— Ông chú, cố nhiên tuổi tác đã cao, nhưng nhờ trời phù hộ vẫn còn mạnh khoẻ, mình không phải lo. Thôi thì mình cố ở đây cho tới khi cưới vợ cho con rồi sự đi hay ở tuỳ mình quyết định. 

Nàng ở trong động, lấy lá làm giấy viết chữ chép sách, dạy con học. Thằng nhỏ sáng dạ, chữ nào qua mắt cũng thuộc lòng ngay. Nàng nói: 

— Thằng bé này có phúc to lắm, cứ thả cho nó lăn lộn vào cõi trần, chả lo gì không làm nên quan lớn (13). 

Thấm thoát, nó được mười bốn tuổi. Hoa Thành tự đưa con gái đến nhà chồng. Con nhỏ mặt đẹp, dung nhan lộng lẫy như trên trời sa xuống. Hai vợ chồng La sinh và Phiên Phiên rất vui lòng. Cả nhà yến tiệc linh đình. 

翩翩扣釵而歌曰：「我有佳兒，不羨貴官。我有佳婦，不羨綺紈。今夕聚首， 皆當喜歡。為君行酒，勸君加餐。」既而花城去，與兒夫婦對室居。新婦孝，依依膝下，宛如所生。生又言歸。女曰：「子有俗骨，終非仙品；兒亦富貴中人，可攜 去，我不誤兒生平。」新婦思別其母，花城已至。兒女戀戀，涕各滿眶。兩母慰之曰：「暫去，可復來。」翩翩乃翦葉為驢，令三人跨之以歸。

Phiên Phiên gõ cây trâm làm nhịp mà hát: 

Ta có con hiền, 

Không chuộng quan sang. 

Ta có dâu thảo, 

Không chuộng bạc vàng. 

Đêm nay sum vầy 

Cả nhà ưi vẻ 

Mời chàng chén này, 

Cầu chàng sức khoẻ! 

Hoa Thành đi rồi, hai người cùng đôi vợ chồng mới cùng ở đối diện nhau trong hang đá. Con dâu hiếu thảo, chăm lo săn sóc hầu hạ mẹ chồng tối ngày ríu rít bên cạnh, vì đó Phiên Phiên thương yêu như con ruột. 

Chàng lại bàn chuyện hồi hương, nàng biết thế không cầm giữ được nữa, đành thu xếp cho chồng đi. 

— Mình có cốt tục, chung quy không sao thành tiên đặng, thôi thì mình đi. Thằng con chúng ta cũng là người trong làng phú quý, vậy mình nên đem con về theo, tôi không muốn cầm giữ để lỡ mất cuộc vinh hoa một đời của nó. 

Con dâu đang suy nghĩ làm thế nào gặp mẹ để từ giã, thì Hoa Thành đã tới nơi. Con khóc lóc bịn rịn, hai bà mẹ cùng yên ủi: 

— Con hãy tạm đi, sau sẽ có dịp trở lại. 

Phiên Phiên cắt lá thành hình con lừa, cho ba người cưỡi mà đi.

5.
大業已老歸林下，意姪已死，忽攜佳孫美婦歸，喜如獲寶。入門，各視所衣，悉蕉葉；破之，絮蒸蒸騰去。乃並易之。後生思翩翩，偕兒往探之，則黃葉滿徑，洞口雲迷，零涕而返。(14)
異史氏曰：「翩翩、花城，殆仙者耶？餐葉衣雲，何其怪也！然幃幄誹謔，狎寢生雛，亦復何殊於人世？山中十五載，雖無『人民城郭』之異；而雲迷洞口，無蹟可尋，睹其景況，真劉、阮返棹時矣。」

5. Lúc này ông chú ruột La sinh già nua, đã cáo quan về nhà, trong trí tin tưởng bề nào thằng cháu cũng chết bỏ xác đâu rồi; nay bỗng thấy cháu lù lù trở về, lại có cả con trai con dâu cùng theo, ông cụ hết sức vui mừng như bắt được của báu vậy. 

Khi ba cha con vào đến trong nhà, ngó lại áo mặc, đều thành lá chuối, xé ra, mây lót bên trong ngùn ngụt bay lên không. Ông chú đưa quần áo thật cho ba cha con thay đổi. 

Sau chàng thương nhớ Phiên Phiên, dắt con đi vào núi thăm, chỉ thấy lá vàng lấp ngõ, cửa động mây phong, cùng nhau ngậm ngùi trở về. (14)

(B)

image: Internet

翩翩  (I)

Mặc áo lá cây (Phiên Phiên) (I)

1. 羅子浮，邠人。 父母俱早世。八 九歲，依叔大業。 業為國子左廂， 富有金繒而無子， 愛子浮若己出。 十四歲，為匪人 誘去作狹邪遊。 會有金陵娼，僑 寓郡 中，生悅 而惑之。娼返金 陵，生竊從遁去。 居娼家半年，牀 頭金盡，大為姊 妹行齒冷。然猶 未遽絕之。無何， 廣創潰臭，沾染 牀席，逐而出。 丐於市。市人見 輒遙 避。 自恐死異域， 乞食西行；日三 四十里，漸至邠 界。又念敗絮膿 穢，無顏入里門， 尚趦趄近邑間。 2. 日既暮，欲趨 山寺宿。遇一女 子，容貌若仙。 近問：「何 適？」 生以實告。女曰：「 我出家人，居有 山洞，可以下榻， 頗不畏虎狼。」 生喜，從去。入 深山中，見一洞 府。入則門橫溪 水，石梁駕之。 又數武，有石室 二，光 明徹照， 無須燈燭。命生 解懸鶉，浴於溪 流。曰：「濯之， 創當愈。」又開 幛拂褥促寢，曰：「 請即眠，當為郎 作袴。」乃取大 葉類芭蕉，翦綴 作衣。生臥視之。 製 無幾時，折 疊牀頭，曰：「 曉取著之。」乃 與對榻寢。生浴 後，覺創瘍無苦。 既醒，摸之，則 痂厚結矣。詰旦， 將興，心疑蕉葉 不可著。取而審 視，則綠錦滑絕。 少 間，具餐。 女取山葉呼作餅， 食之，果餅；又 翦作雞、魚，烹 之皆如真者。室 隅一甖，貯佳醞， 輒復取飲；少減， 則以溪水灌益之。 數日，創痂盡脫， 就女求宿。女 曰：「輕薄兒！ 甫能安身，便生 妄想！」生云：「 聊以報德。」遂 同臥處，大相歡 愛。

1. La Tử Phù người Phân Châu (1), cha mẹ đều mất sớm, hồi tám chín tuổi ở nhà chú là Đại Nghiệp nuôi. Ông này làm quan ở Quốc Tử Giám (2), nhà giàu mà không có con, cho nên thương yêu La như con ruột vậy. Lúc chàng mười bốn tuổi, bị kẻ gian (3) dụ dỗ đi chơi gái. Vừa gặp một ả lầu xanh ở Kim Lăng đến quận này ở trọ kiếm tiền, La trông thấy say mê. Sau ả trở về Kim Lăng, chàng bỏ nhà chú mà trốn đi theo, đêm ngày ăn ở nhà ả. Được nửa năm, tiền túi hết sạch (4), bị các chị em khỉnh rẻ lạnh lùng, nhưng chưa nỡ tống cổ đi. Không bao lâu, ung nhọt bể mủ, thối tha, làm thấm ướt dơ dáy cả giường chiếu, chàng bị chị em lầu xanh đuổi ra khỏi nhà, phải ra ngoài chợ ăn xin. Người chợ trông thấy vội vàng xa lánh. Chàng lo sợ chết mất xác ở quê người, nên quyết kế xin ăn dọc đường, lần mò trở về quê quán. Mỗi ngày đi ba bốn chục dặm, lần hồi về đến ranh giới Phân Châu. Nhưng lại nghĩ mình rách rưới hôi thối, không mặt mũi nào về làng xóm mình, còn thơ thẩn ở quanh miền chưa dám về nhà vội. 2. Trời tối, định bụng đến ngủ nhờ một ngôi chùa trên núi, nửa đường lại gặp một thiếu nữ, dung mạo như tiên, tới gần hỏi chàng đi đâu? Chàng kể tình thật. Nàng nói: — Tôi xuất gia tu hành, ở trong hang núi, có thừa chỗ trải chiếu cho anh ngủ nhờ, không sợ gì beo cọp đâu. Chàng mừng rỡ, theo đi, vào tận núi sâu, thấy một hang động. Bước vào bên trong, thấy cửa bắt ngang khe suối; đi mấy bước, có hai căn nhà đá, ánh sáng chói lọi, không cần đèn đuốc. Nàng bảo cởi áo rách (5), ra khe suối tắm thì khỏi mụn nhọt. Lại kéo màn quét chiếu, giục chàng đi nằm. — Anh đi ngủ cho khoẻ, tôi may áo quần cho. Đoạn, nàng lấy mấy tàu lá to như lá chuối, cắt và may thành áo. Chàng nằm liếc mắt dòm, thấy nàng may chốc lát đã xong, xếp để trên giường, nói: — Sáng thức dậy, lấy áo mới đó mà mặc! Rồi nàng nằm giường đối nhau mà ngủ. Sau khi chàng ra khe suối tắm rửa sạch sẽ nghe những vết thương không đau đớn gì nữa. Chàng tỉnh ngủ rờ xem, thì mụn đã lên da. Trời sáng sắp dậy lòng còn ngờ vực lá chuối may áo thì mặc sao đặng, nhưng cầm tay nhìn kĩ, té ra gấm xanh cực đẹp. Một lúc sau, dọn cơm, nàng hái lá gì trên núi chẳng rõ, nói là bánh và bảo chàng ăn: chàng ăn quả thật là bánh. Nàng lại cắt lá thành hình gà với cá, đem ra mổ, đều như vật sống. Một cái lọ để góc nhà, bảo là rượu ngon, múc uống, quả thật rượu. Múc hơi cạn thì lấy nước suối đổ thêm vào. Mấy hôm ghẻ lở khỏi hẳn, đòi nằm ngủ chung với nàng. Nàng tức cười và nói: — Thằng cha bợm bãi này mới vừa được yên thân, đã muốn nọ kia. Chàng nói: — Tôi muốn đền ơn cô mà! Rồi hai người nằm chung, hết sức ân ái.

翩翩  (II)

Mặc áo lá cây (Phiên Phiên) (II)

3. 一日，有少婦 笑入，曰：「翩 翩小鬼頭快活死！ 薛姑子好夢，幾 時做得？」女迎 笑曰：「花城娘 子，貴趾久弗涉， 今日西南風緊， 吹送來也！小哥 子抱得 未？」 曰：「又一小婢 子。」女笑曰：「 花娘子瓦窰哉！ 哪弗將來？」曰：「 方嗚之，睡卻矣。」 於是坐以款飲。 又顧生曰：「小 郎君焚好香也。」 生視之，年廿有 三四，綽有餘妍。 心好之。剝果誤 落案下，俯假拾 果，陰捻翹鳳； 花城他顧而笑， 若不知者。生方 怳然神奪，頓覺 袍袴無溫；自顧 所服，悉成秋葉。 幾駭絕。危坐移 時，漸變如故。 竊幸二女之弗見 也。少頃，酬酢 間，又以指搔纖 掌。城坦然笑謔， 殊不覺知。突突 怔忡間，衣已化 葉，移時始復變。 由是漸顏息慮， 不敢妄想。城笑 曰：「而家小郎 子，大不端好！ 若弗是醋葫蘆娘 子，恐跳跡入雲 霄去。」女亦哂 曰：「薄倖兒， 便直得寒凍殺！」 相與鼓掌。花城 離席曰：「小婢 醒，恐啼腸斷 矣。」女亦起曰：「 貪引他家男兒， 不憶得小江城啼 絕矣。」花城既 去，懼貽誚責； 女卒晤對如平時。 居無何，秋老 風寒，霜零木脫， 女乃收落葉，蓄 旨御冬。顧生肅 縮，乃持襆掇拾 洞口白雲，為絮 複衣；著之，溫 暖如襦，且輕鬆 常如新綿。

3. Một hôm, có một thiếu phụ đến, cười nói: — Con ranh Phiên Phiên độ này vui sướng quá ta! Liệu bao giờ có mang (6) đấy, em? Phiên Phiên mơn trớn nói: — A, cô Hoa Thành hèn lâu không bước chân tới đây. Hôm nay bị gió tây nam (7) thổi vù đến. Thế nào? Cậu bé (8) đã ẵm đi chơi được chưa? Hoa Thành đáp: — Lại một con bé (9) thì có. — Sao Hoa cô không ẵm cháu lại chơi luôn thể? — Nó vừa khóc (10) rồi ngủ thít, chị mới đi được đấy. Hoa Thành nói đoạn ngồi xuống đòi đãi rượu uống chơi, lại day qua La sinh, bảo chàng đốt thứ hương tốt cho thơm. Chàng để ý dòm Hoa Thành độ hai mươi ba hay hai mươi bốn tuổi, tuy gái mấy con nhưng vẫn còn đẹp, trong ý ưa muốn lắm. Lúc gọt trái cây, lỡ đánh rớt xuống bàn, chàng vờ cúi xuống lượm, để thừa dịp rờ chân (11). Hoa Thành ngó lảng và cười như tuồng không hay biết gì cả. Chàng đang vui sướng tâm thần, chợt thấy trong mình lạnh lẽo, ngó lại áo mình mặc, đã biến ra lá cây, trong trí hoảng sợ, phải ngồi lặng giây lát mới thấy nó biến trở lại gấm vóc như cũ. Lòng khấp khởi mừng thầm hai nàng không thấy. Chén tạc chén thù chốc lát, chàng lại nổi chứng cũ, thừa lúc Phiên Phiên ngoảnh mặt chỗ khác, thò ngón tay gãi vào bàn tay mềm mại của Hoa Thành. Hoa Thành cứ thản nhiên cười đùa, hình như không để ý. Nhưng áo quần chàng bỗng hiện nguyên hình lá cây, một lát mới biến trở lại. Từ đó chàng hổ thẹn ngồi nín khe, chẳng dám mơ tưởng xằng bậy nữa. Bấy giờ Hoa Thành mới cười xòa, nói với Phiên Phiên: — Anh chồng tí hon của dì nó thật không đứng đắn tí nào, ví bằng gặp phải vợ dữ, thì có lẽ hắn nhảy vọt lên tới mây xanh không chừng. Phiên Phiên cũng cười mỉm: — Thằng cha bạc tình nên để chết rét cho đáng kiếp. Hai người cùng vỗ tay thích chí. Đoạn Hoa Thành đứng dậy nói: — Thôi, phải đi! Con bé ngủ thức dậy khát sữa, e khóc tới đứt ruột mất. Nàng cũng đứng dậy nói giỡn. (12) Sau khi Hoa Thành đi rồi, chàng nơm nớp lo sợ Phiên Phiên trách mắng về tội thấy gái như mèo thấy mỡ, nhưng may nàng làm lơ không nói gì, đối đãi y như bình thường. Không bao lâu, thu mãn sang đông, sương sa lá rụng, nàng lo nhặt nhạnh những lá rơi, để dành làm đồ ngự hàn. Chừng day lại ngó chàng rét ngồi co ro, bèn ra ngoài cửa động, bốc lấy mây trắng làm bông gòn, may áo lót cho chàng mặc, thấy mềm nhuyễn mà nhẹ nhàng, lúc nào cũng ấm áp như bông mới tinh vậy.

翩翩  (III)

Mặc áo lá cây (Phiên Phiên) (III)

4. 逾年，生一 子，極惠美。日 在洞中弄兒為樂。 然每念故里，乞 與同歸。女曰：「 妾不能從；不然， 君自去。」因循 二三年，兒漸長， 遂與花城訂為姻 好。生每以叔老 為念。女 曰：「 阿叔臘故大高， 幸復強健，無勞 懸耿。待保兒婚 後，去住由君。」 女在洞中，輒取 葉寫書教兒讀， 兒過目即了。女 曰：「此兒福相， 放教入塵寰，無 憂至臺 閣。」 未幾，兒年十四。 花城親詣送女。 女華妝至，容光 照人。夫妻大悅， 舉家讌集。翩翩 扣釵而歌曰：「 我有佳兒，不羨 貴官。我有佳婦， 不羨綺紈。今夕 聚首， 皆當喜 歡。為君行酒， 勸君加餐。」既 而花城去，與兒 夫婦對室居。新 婦孝，依依膝下， 宛如所生。生又 言歸。女曰：「 子有俗骨，終非 仙品；兒亦富貴 中人，可攜 去， 我不誤兒生平。」 新婦思別其母， 花城已至。兒女 戀戀，涕各滿眶。 兩母慰之曰：「 暫去，可復來。」 翩翩乃翦葉為驢， 令三人跨之以歸。 5. 大業已老歸林 下，意姪已死， 忽攜佳孫美婦歸， 喜如獲寶。入門， 各視所衣，悉蕉 葉；破之，絮蒸 蒸騰去。乃並易 之。後生思翩翩， 偕兒往探之，則 黃葉滿徑，洞口 雲迷，零涕而返。 異史氏曰：「 翩翩、花城，殆 仙者耶？餐葉衣 雲，何其怪也！ 然幃幄誹謔，狎 寢生雛，亦復何 殊於人世？山中 十五載，雖無『 人民城郭』之異； 而雲迷洞口，無 蹟可尋，睹其景 況，真劉、阮返 棹時矣。」

4. Qua năm, nàng sinh hạ một con trai, cực xinh xắn thông minh, hàng ngày chàng ở trong động ẵm bồng nựng nịu con làm vui. Nhưng lòng thương nhớ quê hương muốn rủ nàng cùng về; nàng nói: — Tôi không thể đi theo mình đặng. Nếu nhớ quê thì xin tự đi một mình, mặc tôi ở đây. Nấn ná hai ba năm, thằng con lớn dần, chàng bèn định ước sui gia với Hoa Thành. Nhiều khi chàng ngỏ ý lo nghĩ đến ông chú già ở nhà, không ai chăm sóc, nàng nói: — Ông chú, cố nhiên tuổi tác đã cao, nhưng nhờ trời phù hộ vẫn còn mạnh khoẻ, mình không phải lo. Thôi thì mình cố ở đây cho tới khi cưới vợ cho con rồi sự đi hay ở tuỳ mình quyết định. Nàng ở trong động, lấy lá làm giấy viết chữ chép sách, dạy con học. Thằng nhỏ sáng dạ, chữ nào qua mắt cũng thuộc lòng ngay. Nàng nói: — Thằng bé này có phúc to lắm, cứ thả cho nó lăn lộn vào cõi trần, chả lo gì không làm nên quan lớn (13). Thấm thoát, nó được mười bốn tuổi. Hoa Thành tự đưa con gái đến nhà chồng. Con nhỏ mặt đẹp, dung nhan lộng lẫy như trên trời sa xuống. Hai vợ chồng La sinh và Phiên Phiên rất vui lòng. Cả nhà yến tiệc linh đình. Phiên Phiên gõ cây trâm làm nhịp mà hát: Ta có con hiền, Không chuộng quan sang. Ta có dâu thảo, Không chuộng bạc vàng. Đêm nay sum vầy Cả nhà vui vẻ Mời chàng chén này, Cầu chàng sức khoẻ! Hoa Thành đi rồi, hai người cùng đôi vợ chồng mới cùng ở đối diện nhau trong hang đá. Con dâu hiếu thảo, chăm lo săn sóc hầu hạ mẹ chồng tối ngày ríu rít bên cạnh, vì đó Phiên Phiên thương yêu như con ruột. Chàng lại bàn chuyện hồi hương, nàng biết thế không cầm giữ được nữa, đành thu xếp cho chồng đi. — Mình có cốt tục, chung quy không sao thành tiên đặng, thôi thì mình đi. Thằng con chúng ta cũng là người trong làng phú quý, vậy mình nên đem con về theo, tôi không muốn cầm giữ để lỡ mất cuộc vinh hoa một đời của nó. Con dâu đang suy nghĩ làm thế nào gặp mẹ để từ giã, thì Hoa Thành đã tới nơi. Con khóc lóc bịn rịn, hai bà mẹ cùng yên ủi: — Con hãy tạm đi, sau sẽ có dịp trở lại. Phiên Phiên cắt lá thành hình con lừa, cho ba người cưỡi mà đi. 5. Lúc này ông chú ruột La sinh già nua, đã cáo quan về nhà, trong trí tin tưởng bề nào thằng cháu cũng chết bỏ xác đâu rồi; nay bỗng thấy cháu lù lù trở về, lại có cả con trai con dâu cùng theo, ông cụ hết sức vui mừng như bắt được của báu vậy. Khi ba cha con vào đến trong nhà, ngó lại áo mặc, đều thành lá chuối, xé ra, mây lót bên trong ngùn ngụt bay lên không. Ông chú đưa quần áo thật cho ba cha con thay đổi. Sau chàng thương nhớ Phiên Phiên, dắt con đi vào núi thăm, chỉ thấy lá vàng lấp ngõ, cửa động mây phong, cùng nhau ngậm ngùi trở về. (14)

rev. 2025-07-22

Nguồn: http://www.sidneyluo.net/e/e6/126.htm

Đào Trinh Nhất dịch
(Liêu Trai Chí Dị, Nhà sách Xuân Thu, Lancaster, USA, trang 184-188)